Als een levenstestament niet genoeg blijkt
Onlangs stond ik een cliënte bij die door haar zus via een levenstestament was gevolmachtigd. Niet alleen voor financiële zaken, maar ook voor zorgbeslissingen. Alles was zorgvuldig vastgelegd bij de notaris, inclusief de uitdrukkelijke wens om bewind en mentorschap te voorkomen. Toch bleek in de praktijk dat dit niet voldoende was.
Zorginstellingen namen mijn cliënte niet serieus. Ze werd niet als eerste contactpersoon erkend, kreeg geen toegang tot informatie en werd buiten beslissingen gehouden. En alsof dat nog niet genoeg was, diende een ander familielid een verzoek in bij de kantonrechter om het vermogen van haar zus alsnog onder bewind te stellen. En om een mentor aan te wijzen voor de zorgbelangen.
Het voorbeeld laat goed zien dat de werking van een levenstestament in de praktijk niet altijd zo vanzelfsprekend is als het op papier lijkt.
De spanning tussen levenstestament en bewind
De spanning tussen een levenstestament en beschermingsmaatregelen als bewind en mentorschap is niet nieuw. Al jaren speelt de vraag hoe ver een levenstestament reikt als er binnen de familie twijfels ontstaan. Recent kwam dit onderwerp opnieuw in de belangstelling door een uitspraak van de Rechtbank Oost-Brabant van 21 juli 2025.
In die zaak had een vrouw haar dochter gevolmachtigd via een levenstestament, met de expliciete bedoeling om bewind en mentorschap te voorkomen. Toen haar andere dochter twijfelde aan de manier waarop haar zus die taak uitvoerde, vroeg zij de rechter om alsnog bewind in te stellen. De kantonrechter was echter duidelijk: een levenstestament is juist bedoeld om iemand zelf de regie te laten behouden. Als de gevolmachtigde haar taken zorgvuldig uitvoert, is er geen reden om die wens te passeren. Wantrouwen binnen de familie is op zichzelf onvoldoende om een beschermingsmaatregel uit te spreken.
Deze uitspraak bevestigt dat het levenstestament een krachtig instrument is, maar ook dat de effectiviteit ervan in de praktijk sterk afhangt van vertrouwen en communicatie binnen de familie.
Waar moet je op letten bij een levenstestament?
Een goed levenstestament vraagt om meer dan een juridisch correcte volmacht. Het is minstens zo belangrijk dat alle betrokkenen (familieleden, zorgverleners en financiële instellingen) weten wat erin staat en de gevolmachtigde als vertegenwoordiger erkennen. Regelmatige afstemming voorkomt misverstanden en wantrouwen, zeker wanneer de gezondheid van de volmachtgever achteruitgaat.
Ook helpt het om in het levenstestament duidelijke instructies op te nemen:
- hoe moeten beslissingen worden genomen,
- welke informatie mag de gevolmachtigde delen, en
- wanneer moet iemand anders worden geraadpleegd?
Zo wordt het document niet alleen juridisch sluitend, maar ook praktisch uitvoerbaar.
Wanneer kies je voor een levenstestament?
Een levenstestament is vooral geschikt als je zélf wilt bepalen wie jouw zaken regelt en hoe dat gebeurt, op een moment dat je dat zelf niet meer kunt. Het is een manier om de regie te behouden, ook bij ziekte of ouderdom.
Bewind en mentorschap worden daarentegen opgelegd door de rechter, vaak als er twijfels zijn over iemands vermogen om zelf beslissingen te nemen. Dat kan bijvoorbeeld spelen bij dementie, hersenletsel of andere ernstige gezondheidsproblemen. Waar het levenstestament draait om eigen regie en vertrouwen, is bewind bedoeld als juridische bescherming van iemand die zijn of haar belangen niet meer goed kan behartigen.
Wat kun je vastleggen in een levenstestament?
In een levenstestament kun je niet alleen financiële bevoegdheden opnemen, maar ook medische en persoonlijke wensen. Denk aan het
- beheren van bankrekeningen,
- doen van belastingaangifte,
- verkopen van een woning, of
- nemen van beslissingen over medische behandelingen en verzorging.
Daarnaast kun je vastleggen wie welke rol heeft, hoe je wilt dat beslissingen worden genomen en welke waarden voor jou belangrijk zijn. Ook kun je uitdrukkelijk opnemen dat je wilt voorkomen dat er later alsnog bewind of mentorschap wordt ingesteld. Hoe concreter de wensen zijn vastgelegd, hoe kleiner de kans op misverstanden of conflicten.
Kan een levenstestament bewind of mentorschap voorkomen?
Een levenstestament kan helpen om bewind of mentorschap te voorkomen, maar het is geen garantie. Als er binnen de familie wantrouwen ontstaat of de gevolmachtigde haar taak niet goed uitvoert, kan de rechter alsnog besluiten om een beschermingsmaatregel in te stellen.
Juist daarom is het belangrijk om open te communiceren over de inhoud van het levenstestament. Bespreek het met de gevolmachtigde, familieleden en, als dat relevant is, met zorgverleners of financiële instellingen. Als iedereen weet wat jouw wensen zijn en waarom je iemand hebt aangewezen, verklein je de kans op spanningen of misverstanden later.
Jouw levenstestament opstellen
Zowel het praktijkvoorbeeld als de recente uitspraak laten zien dat een levenstestament een krachtig middel kan zijn om zelf de regie te houden. Maar het is pas écht effectief als het gedragen wordt door vertrouwen, duidelijke afspraken en goede communicatie.
Veel gestelde vragen over
het levenstestament en bewind
Wat is het verschil tussen een levenstestament en bewind?
Een levenstestament stel je zelf op bij de notaris, zolang je wilsbekwaam bent. Daarin geef je iemand die je vertrouwt – de gevolmachtigde – de bevoegdheid om namens jou beslissingen te nemen als je dat zelf niet meer kunt. Dat kan gaan om financiële zaken, medische beslissingen of persoonlijke aangelegenheden. Het levenstestament is dus een vorm van zelfbeschikking: je regelt vooraf wie er voor je optreedt en hoe dat moet gebeuren.
Bewind daarentegen is een rechterlijke maatregel. De kantonrechter stelt een bewindvoerder aan wanneer iemand zijn eigen financiële belangen niet meer goed kan behartigen, bijvoorbeeld door ziekte, dementie of verstandelijke beperking. De bewindvoerder legt verantwoording af aan de rechter. Bij twijfel over de zorgbelangen kan de rechter daarnaast een mentor benoemen.
Kort gezegd:
- Bij een levenstestament bepaal je zelf wie jouw zaken regelt en onder welke voorwaarden.
- Bij bewind beslist de rechter wie dat doet, en wordt toezicht gehouden via de rechtbank.
Een levenstestament geeft dus vrijheid en regie, terwijl bewind vooral bescherming en controle biedt. In de praktijk kunnen die twee elkaar raken, vooral als er binnen de familie onenigheid ontstaat over de uitvoering van het levenstestament.
Wanneer wordt bewind ingesteld door de rechter?
Wanneer iemand door bijvoorbeeld financiële problemen, psychische klachten of lichamelijke beperkingen niet langer in staat is om zijn of haar geldzaken zelfstandig te beheren, kan de kantonrechter beschermingsbewind instellen. Dit gebeurt op verzoek via een aanvraagprocedure bij de rechtbank. De kantonrechter beoordeelt vervolgens of bewind noodzakelijk is en zal tijdens een zitting dit verder bespreken.
Hoe werkt een levenstestament bij dementie of ziekte?
Een levenstestament is een notariële akte waarin iemand vastlegt wie namens hem of haar mag handelen op het moment dat hij of zij door ziekte of geestelijke achteruitgang, zoals bij dementie, niet meer in staat is om zelf beslissingen te nemen. Het document wordt opgesteld zolang de persoon nog wilsbekwaam is, wat betekent dat hij of zij de gevolgen van beslissingen begrijpt en kan overzien. Bij beginnende dementie is dit vaak nog het geval, waardoor het belangrijk is om tijdig actie te ondernemen.
In het levenstestament kunnen volmachten worden opgenomen voor financiële zaken, zoals bankzaken en het beheer van eigendommen, medische beslissingen zoals toestemming voor behandelingen en inzage in medische dossiers, en persoonlijke wensen over bijvoorbeeld verzorging, woonlocatie of bezoekregeling. Het testament kan direct ingaan na ondertekening, of pas van kracht worden nadat een arts heeft vastgesteld dat de persoon wilsonbekwaam is.
De gevolmachtigde – vaak een partner, kind of vertrouwenspersoon – moet handelen in het belang van de opsteller en kan verplicht zijn om verantwoording af te leggen. Een levenstestament voorkomt dat er later een juridische procedure nodig is voor het instellen van bewind, curatele of mentorschap via de kantonrechter.
Wat gebeurt er met een erfenis als je onder bewind staat?
Wanneer iemand onder beschermingsbewind staat, mag hij of zij niet zelfstandig beslissen over financiële zaken. Dit heeft directe gevolgen voor het ontvangen en afwikkelen van een erfenis. De bewindvoerder treedt dan op namens de erfgenaam en heeft specifieke bevoegdheden en verplichtingen.
De bewindvoerder mag een erfenis beneficiair aanvaarden (onder voorrecht van boedelbeschrijving) zonder toestemming van de erfgenaam of de kantonrechter. Dit is vaak de veilige keuze, omdat het bescherming biedt tegen schulden in de nalatenschap.
Zuivere aanvaarding is alleen toegestaan als de erfgenaam daartoe in staat is én uitdrukkelijk toestemming geeft. De bewindvoerder mag dit niet zelfstandig doen.
Verwerping van de erfenis vereist toestemming van zowel de erfgenaam als de kantonrechter. De rechter beoordeelt of verwerping in het belang van de onderbewindgestelde is.
Na aanvaarding moet de bewindvoerder een boedelbeschrijving opstellen: een overzicht van alle bezittingen en schulden van de nalatenschap. Voor bepaalde rechtshandelingen, zoals het verdelen of verkopen van goederen, is vaak een machtiging van de kantonrechter vereist. De bewindvoerder is verplicht om rekening en verantwoording af te leggen over het beheer van het erfdeel
Er bestaat een belangrijk onderscheid tussen:
- Testamentair bewind: ingesteld door de erflater in het testament, vaak met ruimere bevoegdheden voor de bewindvoerder.
- Beschermingsbewind: ingesteld door de kantonrechter, bijvoorbeeld bij geestelijke beperkingen of schulden, met striktere toezichtregels.
Bij overlijden van de onderbewindgestelde eindigt het beschermingsbewind automatisch. De bewindvoerder stelt dan een eindverantwoording op en draagt het vermogen over aan de erfgenamen of de executeur. De verdere afwikkeling van de nalatenschap valt buiten zijn verantwoordelijkheid.
