In Nederland kampen we al geruime tijd met stikstofproblematiek. Door een te hoge stikstofuitstoot wordt het gebruik van gronden in kwetsbare Natura 2000-gebieden ernstig bemoeilijkt. De overschrijding van de zogeheten kritische depositiewaarde (KDW) maakt het vergunningverlening en ruimtelijke ontwikkeling bijzonder lastig. Ben je agrariër, ondernemer of projectontwikkelaar met plannen in of nabij Natura 2000-gebieden? Dan heb je ongetwijfeld gemerkt hoe ingewikkeld het stikstofdossier is. Het demissionaire kabinet heeft de Afdeling advisering van de Raad van State (de Afdeling) gevraagd om voorlichting over een mogelijke oplossing: het instellen van een rekenkundige ondergrens voor stikstofdepositie. 

omgevingsvergunning Natura 2000-activiteit voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen

In een eerder geschreven artikel besprak ik al een recente uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, waarin het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden in de lelieteelt aan bod kwam en de mogelijke negatieve effecten ervan op insecten en habitattypen.

Lees meer over natuurbescherming onder de Omgevingswet 

Advies over stikstofdepositie en rekenkundige ondergrens stikstof 

De minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur vroeg de Afdeling om advies over de mogelijke invoering van een rekenkundige ondergrens van 1 mol/ha/jaar voor stikstofdepositie via de AERIUS-calculator, gebaseerd op het expert-oordeel van Arthur Petersen. AERIUS is een rekeninstrument dat de toestemmingsverlening onder de Omgevingswet ondersteunt.

Peterson stelt zich na uitgebreid onderzoek op het standpunt dat een stikstofdepositie lager dan 1 mol/ha/jr nauwelijks detecteerbaar is. De Afdeling benadrukt in haar advies van 21 mei 2025 echter dat elke bron bijdraagt aan stikstofdepositie, ook als die bijdrage niet direct meetbaar is. Modellen zoals AERIUS kunnen die bijdrage wel inzichtelijk maken. 

Habitatrichtlijn en stikstof ondergrens: juridische drempels

De Habitatrichtlijn stelt strenge eisen aan projecten die stikstofdepositie veroorzaken in of nabij Natura 2000-gebieden. En artikel 6, derde lid, van deze Habitatrichtlijn staat de invoering van een vaste stikstof ondergrens in de weg. Dit artikel verplicht bestuursorganen om eerst op basis van een gebiedspecifieke ecologische beoordeling te motiveren dat op grond van objectieve gegevens kan worden uitgesloten dat een project significante gevolgen heeft voor een Natura 2000-gebied. Dit moet op basis van de meest actuele en bruikbare wetenschappelijke gegevens.   

Het voorzorgsbeginsel speelt hierbij een belangrijke rol: als onzeker is wat de gevolgen van een Natura 2000-activiteit voor een Natura 2000-gebied zijn, is nader onderzoek noodzakelijk.

Ondergrens stikstofdepositie toepasbaar?

Het feit dat het demissionaire kabinet de rekenkundige ondergrens voor stikstof in zal voeren, betekent niet dat het juridisch stand zal houden, gelet op het voornoemde voorzorgsbeginsel. Er moet voldoende wetenschappelijke zekerheid zijn dat een ondergrens van 1 mol/ha/jaar toepasbaar is bij de beoordeling of significante gevolgen voor Natura 2000-gebieden kunnen worden uitgesloten. 

Over het expert-oordeel van Petersen bestaat echter geen volledige consensus op alle onderdelen. Er blijven binnen de wetenschap verschillende inzichten bestaan over de rekenkundige ondergrens voor stikstof. De Afdeling geeft aan als risico te zien dat de ondergrens door de bestuursrechter niet zal worden gekwalificeerd als een rekenkundige ondergrens, maar enkel beschouwd moet worden als een beleidsmatig gekozen drempelwaarde, die slechts mag worden toegepast met inachtneming van de kaders die daarover in de jurisprudentie zijn geformuleerd.

De minister verdedigt berekening stikstofdepositie via AERIUS 

Op 13 juni 2025 heeft de minister gereageerd op het advies van de Afdeling. Zo merkt zij op dat:

“Verschillende onderzoeken sinds de commissie-Hordijk bevestigen dat er sprake is van schijnzekerheid bij het gebruik van AERIUS Calculator, onder andere door het gebruik van de huidige lage ondergrens. Zoals het onderzoek van TNO/UvA aangeeft vergt een afbakening van een toepassingsbereik van een model, zoals met een ondergrens, een expertoordeel. Het expertoordeel over de rekenkundige ondergrens van Petersen is gereviewd en hoewel er geen consensus is, is er wel brede steun voor het gebruik van de meetdetectielimiet. Het is inherent aan de wetenschap dat inzichten uiteenlopen. […] het is uiteindelijk aan de Afdeling bestuursrechtspraak om te wegen of het expertonderdeel voldoende wetenschappelijke onderbouwing geeft”.

  • Vervolgens stelt de minister zich op het standpunt dat het, anders dan de Afdeling betoogt, om een rekenkundige en wetenschappelijk onderbouwde ondergrens gaat.
  • Met betrekking tot het voorzorgsbeginsel merkt de minister op dat alle maatregelen van de Commissie Economie en Natuurherstel in zijn totaliteit bekeken moeten worden. Als daaruit blijkt dat er een dalende lijn zichtbaar is, dan wordt volgens de minister voldaan aan het voorzorgsbeginsel.
  • Tot slot geeft de minister aan dat zij de rekenkundige ondergrens zo snel mogelijk wil laten onderwerpen aan een rechterlijke toets, door het in te brengen in een lopende procedure, met eventueel het stellen van prejudiciële vragen aan het Europese hof.

Rekenkundige ondergrens stikstof: geen garantie op juridisch succes 

Hoewel de proactieve houding van de minister bewonderenswaardig is, verwachten wij niet dat het wetenschappelijk advies van Petersen de eindstreep zal halen als nieuwe juridische ondergrens voor stikstofdepositie. De Afdeling erkent dat het AERIUS-rekenmodel de enige aangewezen tool is om stikstofdepositie op de juiste manier in kaart te brengen. Anderzijds heeft zij zich meerdere malen kritisch uitgelaten over deze rekenmethode.

Gelet op het uiterst kritische arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 7 november 2018, waardoor het Programma Aanpak Stikstof niet langer stand kon houden, ligt een eveneens kritisch arrest van het Hof in de lijn der verwachting. Een werkbare juridisch houdbare oplossing voor de stikstofproblematiek- het ware  ei van Columbus – is helaas nog niet gevonden.

Hulp nodig bij stikstofdepositie of vergunningverlening?

De discussie over de rekenkundige ondergrens voor stikstof laat zien hoe complex de stikstofproblematiek is. Tussen wetenschappelijke inzichten, politieke keuzes en juridische grenzen zit vaak spanning.

Werk je aan een project in de buurt van een Natura 2000-gebied en vraag je je af wat de nieuwe stikstofontwikkelingen voor jouw situatie betekenen? Of loop je vast bij een vergunningaanvraag vanwege stikstofdepositie of AERIUS-berekeningen. Neem gerust contact op met mij of een van de bestuursrecht advocaten. We helpen je graag verder.