Na recente uitspraken van de Raad van State met betrekking tot de problemen rondom stikstof is er veel onzekerheid. Dit artikel is de tweede in een reeks artikelen over de stikstofcrisis. In het eerste artikel Stikstofcrisis, wat is er eigenlijk aan de hand? legde ik uit wat het PAS (Progamma Aanpak Stikstof) is en belichtte ik de terminologieën ‘stikstofdepositie’, ‘depositieruimte’ en ‘grenswaarden’. In dit artikel ga ik in op de vraag  waarom de Hoge Raad een streep haalt door het vrijstellingensysteem van het PAS.

Bij een te hoge stikstofdepositie werd gebruik gemaakt van PAS-vrijstellingen

De Natura 2000-gebieden (zoals onze duinen) zijn beschermd door het Europees milieurecht, de Habitatrichtlijn. Projecten mogen niet worden vergund als ze een hogere stikstofdepositie veroorzaken dan het gebied aankan. In Nederland is deze Europese wetgeving geïmplementeerd met de Wet Natuurbescherming (Wnb). 

De Wnb bevat een zorgplicht en een verbodsbepaling. De zorgplicht is om natuurwaarden in Natura 2000-gebieden te verbeteren. De verbodsbepaling voorkomt nieuwe stikstof-veroorzakende activiteiten zonder vergunning. Het op de Wnb gebaseerde PAS verduidelijkt de zorgplicht en bevat een vrijstellingsbeleid van de verbodsbepaling (artikel 1.13 en 2.9 Wnb).

Door het PAS kregen veel activiteiten (landbouw, wegen- en huizenbouw etc.) geen inhoudelijke beoordeling over de mogelijke gevolgen op Natura 2000-gebieden. Kleinere projecten dichtbij een natuurgebied, of grote projecten op grotere afstand, waren zonder meer toegestaan of moesten slechts worden gemeld. Alleen voor projecten boven de grenswaarde (1 mol N/ha/jaar) gold een vergunningsplicht. Maar omdat voor deze grotere projecten gebruik werd gemaakt van de depositieruimte, werd ook voor deze projecten de mogelijke schadelijke gevolgen op een natuurgebied vaak niet onderzocht.

Hof van Justitie van de Europese Unie zet vraagtekens bij PAS

Het is al bijna een jaar geleden (7 november 2018) dat het Hof van Justitie van de Europese Unie vraagtekens bij het PAS zette. Volgens het Hof houdt de verbodsbepaling in dat vergunningen alleen mogen worden afgeven als “na een grondige en volledige toetsing kan worden gegarandeerd dat er wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel bestaat dat geen van de plannen of projecten schadelijke gevolgen heeft voor de natuurlijke kenmerken van het betrokken gebied”.

Dus Nederland mag geen vrijstellingen geven aan projecten waarvan twijfel bestaat of die schadelijke gevolgen hebben op Natura 2000-gebieden.

PAS voldoet niet aan EU-toets 

In de stikstof-uitspraken heeft de Raad van State de PAS-vergunningen en vrijstellingen aan deze EU-toets onderworpen. En wat blijkt: de PAS-vrijstellingen werden onterecht afgegeven. 

Het PAS stelt projecten immers vrij van de vergunningsplicht op basis van de grenswaarde en de depositieruimte en niet op basis van een daadwerkelijk onderzoek naar de mogelijke effecten op de Natura 2000-gebieden, zoals door het Hof van Justitie van de Europese Unie is verplicht. Daarmee zijn de PAS-vrijstellingen in strijd met het Europees milieurecht.

Geen PAS-vrijstellingen meer 

Het PAS is een uitwerking van de Wnb en bevat daarom ook de zorgplicht dat Natura 2000-gebieden moeten worden behouden en de natuurwaarden moeten worden verbeterd. Het PAS blijft leidend als het gaat om verbetering van Natura 2000-gebieden. De Raad van State heeft alleen iets gezegd over het vergunningenstelsel onder het PAS en in het bijzonder over de vrijstellingen voor stikstof-producerende activiteiten en het onterecht gebruik maken van de depositieruimte. 

Door de uitspraak van de Raad van State kan voor stikstof-producerende activiteiten niet langer gebruik worden gemaakt van het PAS. Dit geldt voor zowel nieuwe projecten, als voor reeds bestaande projecten die met toepassing van het PAS zijn gerealiseerd.

De Wet natuurbescherming verplicht dat alles opnieuw moet worden onderzocht en het vergunningentraject opnieuw moet worden doorlopen. 

Gevolgen intrekken PAS-vrijstellingen

De gevolgen van het onwettig verklaren van de PAS-vrijstellingen is onderwerp van het volgende deel in deze serie artikelen over de stikstofcrisis.

Meer weten over de problematiek rondom stikstof?

Heeft u een bouwproject dat stilligt of stil komt te liggen door de stikstofcrisis? Of wilt u weten wat de mogelijke effecten van de stikstofcrisis op uw project zijn? Neem gerust contact op mij of een van de overige bestuursrechtadvocaten van RWV.

Eerder verschenen artikelen over de stikstofcrisis

1. Stikstofcrisis, wat is er eigenlijk aan de hand?