Banken en andere financiële instellingen zijn op grond van de Wwft verplicht om klantonderzoek te doen bij verhoogde risico’s. Dit onderzoek is een belangrijk instrument in de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering. Recente uitspraken laten zien dat klanten niet altijd verplicht zijn om mee te werken. Ook mag screening geen discriminatie veroorzaken. Wat betekent dit voor jou als klant? In dit artikel lees je waar je recht op hebt en wat je zelf kunt doen.

Wat houdt een klantonderzoek (KYC) precies in?

Op grond van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) moeten banken en andere financiële instellingen een zogenoemd cliëntenonderzoek uitvoeren. Dit wordt ook wel KYC (Know Your Customer) genoemd.

Een klantonderzoek bestaat uit:

  • Identificatie van de klant.
  • Inzicht in de herkomst van gelden.
  • Monitoring van transacties.

Wanneer is een klant verplicht om mee te werken aan een klantonderzoek?

De verplichting tot het uitvoeren van dit onderzoek ligt bij de bank of financiële instelling. Klanten zijn niet automatisch verplicht om hieraan mee te werken. Die verplichting ontstaat in beginsel pas als dit in de overeenkomst of algemene voorwaarden is vastgelegd.

In een recente zaak tussen hypotheekverstrekker Obvion en een klant die weigerde mee te werken aan een onderzoek op basis van de Wwft, kwam dit aan de orde. De rechter oordeelde dat een klant alleen verplicht is om mee te werken aan een klantonderzoek als dit contractueel is vastgelegd.

Obvion wilde de hypotheek beëindigen en eiste directe terugbetaling van de lening. De klant had echter geen contractuele verplichting om mee te werken aan het onderzoek. De rechter stelde de klant in het gelijk: hij hoefde de lening niet direct terug te betalen en mocht in de woning blijven.

Deze uitspraak wijkt af van eerdere uitspraken, waarin werd geoordeeld dat klanten op basis van redelijkheid en billijkheid (artikel 6:248 BW) wél verplicht zijn om mee te werken. In hoeverre dit vonnis in hoger beroep standhoudt, is onzeker.

Mag een bank een transactie blokkeren vanwege een naam?

Een andere opvallende uitspraak komt van het College voor de Rechten van de Mens. ING blokkeerde een transactie vanwege een Arabisch klinkende naam in de omschrijving. ING besloot hiertoe doordat de naam gedeeltelijk overeen kwam met een naam die voorkomt op de sanctielijst. Het College oordeelde dat ING hiermee indirect onderscheid maakte op basis van ras wat in strijd is met het verbod op discriminatie.

Sanctiescreening mag grondrechten niet schenden en ING kon de blokkade niet objectief rechtvaardigen. De communicatie richting de klant was gebrekkig en de blokkade bleef te lang bestaan. Inmiddels heeft ING excuses aangeboden en maatregelen genomen om herhaling te voorkomen.

Wanneer is onderscheid wel toegestaan?

Volgens het College voor de Rechten van de Mens is onderscheid alleen toegestaan als:

  1. er een legitiem doel is; en
  2. het middel passend en noodzakelijk is.

Een middel is noodzakelijk als het voldoet aan:

  • Subsidiariteit: er is geen minder ingrijpend alternatief.
  • Proportionaliteit: het middel staat in verhouding tot het doel.

Ondanks dat de ING Bank niet het daadwerkelijke effect kan aantonen van het blokkeren van transacties waarin een naam gedeeltelijk overeenkomt met een gesanctioneerde naam, meent het College dat de effectiviteit wel aannemelijk is. Daardoor oordeelt het College dat het middel wel passend is. Het middel is echter niet noodzakelijk. De bank had andere, minder ingrijpende manieren kunnen gebruiken om risico’s te beheersen. 

Wat kun je verwachten in de toekomst?

De uitspraken over Obvion en ING laten zien dat rechters kritisch kijken naar hoe banken klantonderzoeken uitvoeren en transacties screenen.

 Verwacht wordt dan ook dat:

  • Financiële instellingen hun voorwaarden gaan aanscherpen.
  • Screeningprocedures worden aangepast.
  • Banken meer aandacht hebben voor het verbod op discriminatie.

Wat kun jij doen als je bank een klantonderzoek uitvoert of een transactie blokkeert?

Als klant is het verstandig om alert te blijven en als jouw bank een klantonderzoek uitvoert of een transactie blokkeert, is het belangrijk dat je weet waar je recht op hebt en hoe je op een handige wijze wel (of juist geen) medewerking biedt aan een klantonderzoek.

Twijfel je of jouw bank juist handelt? Neem dan contact op met mij of een van de andere financieel recht advocaten. We kijken graag met je mee en geven duidelijk advies over jouw rechten en mogelijkheden.

Wat was de kern van de uitspraak in de zaak Obvion over het klantonderzoek?

Obvion mocht de lening niet beëindigen omdat de klant niet contractueel verplicht was om mee te werken.

Wat heeft het College voor de Rechten van de Mens geoordeeld over discriminatie door ING?

ING maakte indirect onderscheid op basis van ras. Het college oordeelde dat het middel waarop ING onderscheid maakte wel passend was, maar niet noodzakelijk. ING kon het middel niet objectief rechtvaardigen.

Wanneer mag een bank een transactie blokkeren of weigeren?

Alleen als er concrete risico’s zijn op het gebied van witwassen, waarbij het blokkeren/weigeren proportioneel en noodzakelijk is.

Hoe moeten banken omgaan met proportionaliteit en het verbod op discriminatie bij sanctiescreening?

Ze moeten aantonen dat er geen minder ingrijpend middel is (subsidiariteit) en dat het middel in verhouding staat tot het doel (proportionaliteit).