De collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is een belangrijk instrument in het Nederlandse arbeidsrecht. In Nederland zijn er meer dan 800 cao’s en meer dan 80% van de werknemers valt onder een cao. Binnen veel bedrijven worden de arbeidsvoorwaarden dan ook voor een groot deel bepaald door een cao. Maar toch is het voor werkgevers niet altijd duidelijk wanneer een cao van toepassing is, onder andere door de complexiteit van de werkingssfeerbepaling van de betreffende cao. 

Wanneer ben je verplicht een cao toe te passen?

Als je als werkgever een eigen cao (ondernemings-cao) hebt dan is het duidelijk dat deze cao op jouw bedrijf van toepassing is. Ook bestaat er geen discussie over de toepassing van een cao, als je dit met jouw werknemer(s) hebt afgesproken in de arbeidsovereenkomst, door middel van een zogeheten incorporatiebeding. 

Daarnaast kan je als werkgever verplicht zijn een cao toe te passen in de volgende gevallen. 

  1. Je bent als werkgever aangesloten bij een werkgeversorganisatie die de betreffende bedrijfstak-cao afsluit en de activiteiten van jouw onderneming vallen binnen de werkingssfeer van die cao.
  2.  Er is sprake van een bedrijfstak-cao die door de minister van SZW algemeen verbindend is verklaard (AVV). Dit houdt in dat alle werkgevers en werknemers die in deze bedrijfstak werkzaam zijn en tot de werkingssfeer van de cao behoren – ongeacht of ze lid zijn van een werkgevers- of werknemersorganisatie – gebonden zijn aan deze cao.

Dit zijn de meest voorkomende manieren waarop je als werkgever gebonden kan worden aan een cao. Daarnaast kan je ook nog gebonden raken aan een cao door overgang van onderneming, gebruik of gewoonte. 

De werkingssfeer van een cao

In deze laatste twee situaties is dus van belang of je als werkgever tot de werkingssfeer van de betreffende cao behoort. Iedere cao kent een werkingssfeerbepaling. Zo’n bepaling staat vaak in een van de eerste artikelen van een cao en bevat doorgaans een omschrijving van de bedrijfsactiviteiten die tot de betreffende cao behoren. Met andere woorden: of je onder een cao valt hangt af van de werkzaamheden van jouw onderneming. 

De complexiteit en cruciale rol van de werkingssfeer van een cao

Veel bedrijfstak-cao’s kennen een complexe werkingssfeerbepaling, waardoor werkgevers zich soms niet bewust zijn van het feit dat de activiteiten van de onderneming onder de werkingssfeer van een cao valt. Cao-partijen hebben er vaak ook baat bij om de werkingssfeerbepaling zo ruim mogelijk te formuleren, zodat zoveel mogelijk werkgever onder de cao komen te vallen. 

In de praktijk is er dan ook regelmatig discussie over de vraag of een werkgever tot de werkingssfeer van een bepaalde cao behoort. Hierbij speelt een rol dat werkingssfeerbepalingen vaak op verschillende manieren kunnen worden uitgelegd. 

Om een voorbeeld te geven. Je valt als werkgever onder de cao voor de Zoetwarenindustrie als je fabrieksmatig bloem en/of andere grondstoffen tot koekjes verwerkt. Maar is een pannenkoek dan ook een koek? En val je als producent van pannenkoeken dan ook onder de cao voor de Zoetwarenindustrie? 

Dit is een kwestie van uitleg. Vanwege de grote belangen worden werkingssfeerbepalingen vaak verschillend uitgelegd, wat kan leiden tot geschillen over de vraag of een werkgever al dan niet onder een cao valt. Het gebeurt dan ook regelmatig dat hier juridische procedures over worden gevoerd. 

Hoe moet je de werkingssfeer uitleggen?

Komen partijen er niet uit, dan zal een rechter de knoop moeten doorhakken. De rechter zal de tekst van de cao uitleggen aan de hand van de cao-norm. Dit houdt in dat de tekst moet worden uitgelegd aan de hand van objectieve maatstaven, waarbij de bewoordingen van de cao-bepalingen, gelezen in het licht van de gehele tekst van de cao, van doorslaggevende betekenis zijn. 

Bij de uitleg kan ook de elders in de cao gebruikte formulering en de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen een rol spelen. Ook de bewoordingen van de eventueel bij de cao behorende schriftelijke toelichting kan bij de uitleg van de cao worden betrokken. 

Eventuele achterliggende bedoelingen daarentegen zijn niet relevant. Dit ter bescherming van de derden die niet bij de totstandkoming van de cao betrokken waren, en daarom geen weet kunnen hebben van de bedoeling van partijen. 

Meerdere bedrijfsactiviteiten: wat doe je in hoofzaak?

Hierboven werd al een voorbeeld gegeven van een discussie die kan ontstaan over het woord ‘koek’. Hier zou het nog slechts zuiver om uitleg en betekenis van het woord ‘koek’ gaan. Maar werkingssfeergeschillen gaan vaak verder dan dat. 

Want wat als een werkgever bijvoorbeeld meerdere activiteiten verrichten die behoren bij verschillende cao’s? In veel werkingssfeerbepalingen is hierin voorzien. Werkgevers vallen dan bijvoorbeeld alleen onder de cao als zij ‘hoofzakelijk’ de activiteiten behorend tot de werkingssfeer verrichten.  

Werkingssfeer cao Metaal en Techniek

Zo definieert de cao Metaal en Techniek een werkgever als: 

“de werkgever bij wie het aantal overeengekomen arbeidsuren van de in dienst zijnde werknemers die betrokken zijn bij de werkzaamheden zoals uitgeoefend in de hiervoor omschreven takken van bedrijf, groter is dan het aantal overeengekomen arbeidsuren van de in dienst zijnde werknemers die betrokken zijn bij werkzaamheden uitgeoefend in enige andere tak van bedrijf, blijvende bij de hiervoor omschreven vergelijking de economische functie van elk der werkzaamheden buiten beschouwing.” 

Kort gezegd moet het aantal arbeidsuren van in dienst zijnde werknemers die betrokken zijn bij de werkzaamheden groter zijn dan in enige andere bedrijfstak. Het gaat hier om het zogeheten hoofdzakelijkheidscriterium. 

In een recente zaak die voorlag bij de Hoge Raad bestond er een geschil over de uitleg van deze werkingssfeerbepalingen van de cao Metaal en Techniek en de verplichtstellingsbeschikking voor Stichting Pensioenfonds Metaal en Techniek (de werkingssfeerbepalingen van de MT-regelingen). 

De betreffende werkgever hield zich bezig met activiteiten die zowel onder de werkingssfeerbepalingen van de MT-regelingen vallen, als werkzaamheden die onder de werkingssfeerbepalingen van de bedrijfstakregelingen Bouwnijverheid vallen. 

Ook hier moet de cao-bepaling uitgelegd worden aan de hand van de cao-norm. Het hof had in deze zaak de cao-bepaling zo uitgelegd dat er werkzaamheden waren die niet onder de cao Metaal en Techniek vielen én ook niet onder de cao Bouwnijverheid (de zogenaamde ‘blinde vlek’). Met andere woorden: de werkgever viel onder geen van beide cao’s. 

De Hoge Raad was het niet eens met deze beslissing van het hof. Juist omdat de algemeenverbindendverklaring van een cao beoogt om werknemers te beschermen en met een verplichtstellingsbesluit tot deelneming in een pensioenfonds wordt beoogd te vermijden dat er werknemers zijn voor wie door werkgevers geen of slechts gedeeltelijke pensioentoezeggingen zijn gedaan (zogenoemde ‘witte vlekken’ of ‘grijze vlekken’). 

Deze uitleg van het hof leidt tot het onaannemelijke gevolg dat er een ‘blinde vlek’ ontstaat. Volgens de Hoge Raad moet de werkingssfeerbepaling dan ook zo uitgelegd worden dat de werkzaamheden ofwel onder de cao Metaal en Techniek vallen of onder de cao Bouwnijverheid. De werkzaamheden ‘moeten’ dus onder één van deze cao’s vallen. 

Veranderingen binnen jouw organisatie of cao? Toets jouw bedrijfsactiviteiten aan de werkingssfeer!

Maar zelfs als je als werkgever denkt onder een cao te vallen en deze al jaren toepast, is het verstandig om jouw bedrijfsactiviteiten regelmatig te toetsen aan de werkingssfeer. 

Veranderingen binnen jouw onderneming zoals reorganisaties, overnames, fusies, een andere werkwijze, gebruik van andere materialen of ontwikkeling van nieuwe producten, kunnen er namelijk toe leiden dat een bepaalde cao niet langer van toepassing is of juist een andere cao van toepassing is. 

Ook kan de werkingssfeer van de cao wijzigen, waardoor je als werkgever ineens tot een bepaalde cao behoort. Zo kan je als werkgever ineens geconfronteerd worden met een cao zonder je daar bewust van te zijn. 

Als inderdaad blijkt dat je onder de cao valt, dan kan dit grote (financiële) gevolgen hebben. Je bent dan namelijk verplicht de cao na te leven. Dit kan soms zelfs met terugwerkende kracht tot vijf jaar. De werkingssfeer is daarom cruciaal. 

En pensioen dan?

Val je als werkgever onder een bedrijfstak-cao, dan is aan de cao vaak een verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds verbonden. Doorgaans komt de werkingssfeerbepaling van zo’n bedrijfstakpensioenfonds overeen met de werkingssfeer van de cao. In dat geval ben je als werkgever dus niet alleen verplicht de cao toe te passen maar ook om jouw werknemers deel te laten nemen in het bedrijfstakpensioenfonds. 

Maar let op, er kunnen uiteraard ook verschillen zijn in de werkingssfeerbepalingen. Kijk dus altijd voor de zekerheid ook even naar de werkingssfeerbepaling van het bedrijfstakpensioenfonds. 

Werkingssfeeronderzoek cao

Val je als werkgever onder de reikwijdte van een cao (en/of bedrijfstakpensioenfonds) maar pas je deze niet toe, dan kan je geconfronteerd worden met claims met betrekking tot arbeidsvoorwaarden. Voorkom dit door jouw bedrijfsactiviteiten regelmatig te toetsen aan de werkingssfeer van de cao. Twijfel je of een cao van toepassing is, dan kan je er ook voor kiezen om een werkingssfeeronderzoek uit te laten voeren. 

Meer weten over cao’s en werkingssfeer?

Heb je vragen over cao’s of de werkingssfeer van cao’s of wil je een werkingssfeeronderzoek laten uitvoeren? Neem dan gerust contact op met mij of een van de andere arbeidsrecht advocaten. We adviseren je graag.