Legitieme portie

Ouders kunnen hun kinderen in principe onterven. Echter, de wet voorziet in een minimumaanspraak voor elk kind, bekend als de legitieme portie. Deze legitieme portie vertegenwoordigt een geldvordering op de nalatenschap. Over het algemeen bedraagt deze geldvordering ongeveer de helft van wat het kind zou erven als erfgenaam volgens de wettelijke erfopvolging, oftewel het versterferfrecht. 

Het versterferfrecht omvat de wettelijke standaardregels die bepalen wie de erfgenamen zijn en welke regels van toepassing zijn als er geen testament is opgesteld. Met een testament kan worden afgeweken van deze standaardregels, wat bekend staat als testamentair erfrecht.

Ouders kunnen ervoor kiezen om een of meerdere van hun kinderen te onterven, maar dit moet gebeuren via een testament. Toch hebben ouders niet de volledige vrijheid om onterfde kinderen compleet uit de nalatenschap te laten. Kinderen (en kleinkinderen) hebben namelijk recht op een legitieme portie. Dit recht stelt hen in staat om aanspraak te maken op een deel van de nalatenschap, zelfs als ze zijn onterfd. 

Hoewel het kind bij onterving geen erfgenaam wordt en dus geen plaats krijgt aan de verdelingstafel, heeft het wel recht op een specifiek deel van de nalatenschap, inclusief de waarde van bepaalde giften die door de overleden ouder zijn gedaan. De legitieme portie is echter alleen een financiële aanspraak en geeft geen recht op specifieke goederen. Het onterfde kind wordt aangeduid als legitimaris en kan worden gezien als een schuldeiser van de nalatenschap.

Als legitimaris heb je recht op alle informatie die noodzakelijk is voor de berekening van de omvang van de legitieme portie. Het is vaste rechtspraak dat uit de bewoordingen ‘alle daartoe strekkende inlichtingen’ afgeleid kan worden dat het begrip weliswaar zo ruim als mogelijk moet worden uitgelegd, maar dat het wel beperkt is tot de gegevens die nodig zijn voor de berekening van de legitieme portie.  

De legitieme portie wordt berekend over de waarde van de goederen van de nalatenschap. Deze waarde wordt vermeerderd met de giften die bij deze berekening in aanmerking worden genomen en verminderd met de schulden.

Over het algemeen komen alleen giften die minder dan vijf jaar vóór het overlijden zijn gedaan in aanmerking voor de berekening van de legitieme portie. Er zijn echter uitzonderingen waarbij giften die langer dan vijf jaar vóór het overlijden zijn gedaan toch meetellen. 

Hierop moeten dan echter weer de eventueel aan de legitimaris gedane giften in mindering worden gebracht.

De legitieme portie van een kind van de erflater bedraagt de helft van de waarde waarover de legitieme portie wordt berekend, gedeeld door het aantal erfgenamen. 

Bij de berekening van de omvang van de legitieme portie wordt er niet alleen gekeken naar de waarde van de nagelaten goederen, maar wordt ook rekening gehouden met bepaalde giften die door overleden ouder gedaan zijn toen hij nog in leven was. De legitieme portie wordt dus niet berekend over de daadwerkelijke nalatenschap, maar over een zogenaamde legitimaire massa. 

De legitimaire massa bestaat uit de daadwerkelijke nalatenschap verminderd met bepaalde schulden (denk bijvoorbeeld aan de kosten van de begrafenis of crematie) en vermeerderd met bepaalde giften. Met deze regeling wordt geprobeerd om te voorkomen dat een persoon in het zicht van zijn overlijden grote sommen geld wegschenkt om te voorkomen dat dit geld naar de erfgenamen gaat. 

De waarde van een gift wordt overigens bepaald door het moment waarop de gift is gedaan. Als er vier jaar geleden een auto is geschonken ter waarde van €20.000, dan kan deze auto op de overlijdensdatum een waarde hebben van nog maar €8.000 euro. Er wordt dan uitgegaan van de waarde van €20.000.

Als de overledene ten tijde na zijn overlijden een echtgenoot achterlaat, hoeft de legitieme pas te worden uitgekeerd op het moment van overlijden van de langstlevende echtgenoot. Een zelfde voorziening kan middels een testament worden getroffen ten behoeve van een partner als er een gemeenschappelijke huishouding wordt gevoerd. Tot het moment van opeisbaarheid is de echtgenoot/partner volledig vrij om over het door hem/haar geërfde te beschikken en daar op in te teren. Er hoeft met andere woorden geen zekerheid gesteld te worden voor de legitieme.

Naast onterfde kinderen kunnen ook afstammelingen die niet zijn onterfd, of die via een legaat iets uit de nalatenschap verkrijgen, soms baat hebben bij het doen van een beroep op de legitieme portie.

Op het eerste gezicht lijkt het wellicht niet logisch om een beroep te doen op de legitieme portie wanneer men niet is onterfd en dus al recht heeft op het volledige wettelijke erfdeel als erfgenaam. Echter, de legitieme portie kan in sommige gevallen een hogere waarde vertegenwoordigen dan dit erfdeel. Dit komt doordat de legitieme portie niet wordt berekend over het saldo van de nalatenschap, maar over de legitimaire massa. Deze massa omvat de waarde van de goederen van de nalatenschap, verminderd met bepaalde schulden, en vermeerderd met bepaalde giften die door de erflater zijn gedaan. Deze giften kunnen het doen van een beroep op de legitieme portie ook voor een niet onterfd kind interessant maken. Dit kan worden geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld.

Wil je aanspraak maken op jouw legitieme portie? Heb je hulp nodig bij de berekening ervan? Of heb je in het algemeen vragen over de legitieme portie of erfrecht? Neem dan contact op met een van onze ervaren erfrecht advocaten.